Абай Құнанбаев пен Жамбыл Жабаев бір-бірімен ешқашан кездеспеген. Алайда, ұлы ақынның Верныйдағы ұлдары мен туған-туыстарына қайта-қайта барып, ақын солар арқылы өлең түріндегі сәлемін жолдаған. Верныйға жиі келетін Жамбыл шағын қаладағы ақындар арасында өткізілетін бұқаралық іс-шараларға қатысып жүріп, жергілікті әскери емханада емделіп жатқан Абайдың ұлы Абдрахманның дерті туралы біледі…
Балаларын Семей қаласындағы орыс ұстаздардан білім алуға берген Абай Абдрахманға (Әбіш) үлкен үміт артады. Сол заманда Санкт-Петербургтен жақсы білім меңгерген ол өз халқының өркендеуі жолында талай игілікті істер атқара алатын еді. Жастық шағында жан-жақты білім алуына мүмкіндік болмағандықтан, бұл туралы тек арман жетегінде қалықтап, ұлынан үміт күтті. Алайда, Әбішті де, Шоқан Уәлихановты да қайғылы тағдыр тосып, Петербургтің ылғалды климаты олардың денсаулығы үшін жайсыз болып, емдеу ХІХ ғасыр медицинасының бақылауынан тыс жүргізілді.
Қыс бойы оған әскери емхананың бас дәрігері әрі танымал дәрігер Лев Николаевич Фидлер емдік шараларын жасады. Бұл азамат жергілікті көпұлтты халық арасында тамаша дәрігер ғана емес, мейірімділігімен сый-құрметке бөленген жан еді. Ол Әбіштің дертінің асқынып бара жатқандығын байқап, қапаланды. Туған ауылынан ағасы Мағауия (Мағаш) мен өзге де туыстары келген кезде Фидлер Абдрахманға туысқандары жанында болып, оған қарайласуы үшін емханадан шығып, емді сенімді үйде жалғастыруға рұқсат берді. Өзі науқасқа үш күн сайын келіп, емдік шаралардың нәтижесін бақылады. Даңқы Семейден де асып кеткен сүйікті ақын ұлының денсаулығын сұрауға келгендер көп болды. Сол кезеңде Жетісудың атақты ақыны Жамбыл да Абайдың туыстарына қонаққа барады.
Ол Әбіштің туысқандарымен, достарымен бірнеше кеш өткізіп, Әбіштің денсаулығының жай-күйі жөнінде сұрап, Абайдың өзі туралы қызығушылық танытып, халық арасында ауыздан ауызға тарап жатқан оның дана сөздері мен өлеңдері, оның естімеген қазақ қалмаған әрі барлық кештерде шырқалып жүретін жанға жайлы әні «Татьянаның әні» туралы мүмкіндігінше көбірек білгісі келді. Ақын «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңін Мағаш оқып берген кезде тебірене тыңдады. Ол ұлы ағартушының өлеңдері мен түрлі мәселелерге негізделген шығармашылығына қызығушылық танытты. Мағаш оның бірқатар сұрақтарына жауап беріп, әкесінің өлеңдері мен ұлынан айырылып бара жатқанын сезініп, мұңын төккен өлеңмен өрілген бірнеше хаттарын жүрекпен оқып берді. Жамбылдың табанды өтінішімен Мағаш әр жолы жатқа айтатын өлеңдерін оқып, Абай шығармашылығына құрметпен қарап, оның денсаулығын, ақталмаған өмір тірегін сұраған атақты ақыннан бас тарта алмады. «Ақын туралы даңқты жырлармен өрілген әндер де шырқалды. Абай байлардан қайыр сұраған қайыршылардай жалпақтап, қорлықпен, ауыл аралап жүрген мақтаншақ әншілерді аяусыз мазақ етті». (М.Әуезов. «Абай жолы»).
Алыстағы ағайын ақынның өлеңдерін толқумен тыңдаған Жамбыл: «Бірінші рет естіп отырмын. Бір де бір қазақ бұлай шырқаған жоқ. Мұнда бәрі түсінікті: «Өзі – таразы, өзі – төреші, егер түсіне алсаң, әр сөзіне үңіл…».
М.Әуезовтың «Абай жолы» романында белгілі ақынның сырқат Әбіш жатқан үйге бірнеше рет барып, Мағашпен әңгімелесіп, Абай жайында талқылағандығы жөнінде мынадай үзінді бар: «Егер, жүректің шын асылы, жан қазынасы қайда деп ойласаң, ол тек Абайда ғана»,-деді ол. – Бұрынғы адамдар құрметпен сөйлеген: «Қабан-ақын осылай деген». Немесе: шапыраштылық Құлан аян Құлмамбет, Дулат, Майкот, Сүйімбайлар құйындай дүбірледі. Олар биікке көтерілді, бірақ олар өздері сияқты кішкентай болып қалды. Егер, Абай – теңіз болса, біз кішкентай ғана көлміз. Шындығында, біз біреулер үшін күлкі, біреулер үшін ашу шақыратын әндер шығардық. Алайда, ұлы тұлғаның өз туған өлкесінен күткені әлі дүниеге келген жоқ. Бір ғана Абай – халық қорғаушысы; оның санасында барлығы бар: нұрлы ақыл, әншілік дарын, кең әрі таза жүрек. Ол біз үшін нағыз үлгі боларлық ақын. Мағашым менің, сенің керемет әкең мен үшін мейірімді аға болып қалғанын қалаймын. Оған менің мына сөздерім сен арқылы жетсін. Міне, менің оған деген ыстық сәлемім…
Жамбыл домбыраны қолына алып, саусақтары ішекті бойлай дірілдеп, күңгірт үн шығара бастады. Ақын құдіретті жаңа ән тыңдауға, туған жерді оятуға, сөз құдіретін ұғынып, Абайды тыңдауға шақырды.
Жамбыл Мағаш арқылы жолдаған өз өлеңінде халық ұлын құрметтейтін жергілікті қазақтар, Семей даласының тұрғындары атынан сәлем жолдады.
Кейінірек Жамбыл «Абай портретіне» (аудармашы П.Кузнецов) атты шағын өлең жазады. 1934 жылы республикада суретшілер арасында ағартушы-ақын Абай Құнанбаевтың портреті және оның шығармаларына арналған иллюстрация бойынша байқау өтеді. Осы тұста белгілі суретшілер арасында Н.Хлудов, Н.Крутильников, А.Исмаилов, К.Ходжиков, жас суретші Ә.Қастеев және басқалар болады. Ақынның кімнің портретін көргенін айту қиын, бірақ Абайдың келбетін көргенде оның ұлылығын ақындық жолдармен жеткізіп, оның қиын тағдырына өкінішін, ақыл-парасаты мен талантына тәнті болғандығын білдірді.
Бұл өлеңді Жамбыл 1940 жылы Алматы қаласында ақын әрі ойшылдың туғанына 95 жыл толуына орай өткен Қазақстан Жазушылар одағының салтанатты жиынында Абайға арнаған. Президиумға ілінген Абайдың портретіне қарап тұрып, ақын-импровизатор Абайдың ақындығы мен батылдығының бірдей кереметтілігі, онымен ешбір ақынды теңестіруге болмайтындығы, ой ағымының теңіздей тереңдігі жөнінде жолдар жазылған өлеңді оқыды.
Осы және өзге де өлең жолдары Жамбылдың айтуы бойынша «жұлдыздардың жарқырауындай» ұрпаққа сөз қалдырып, мойындалған бір таланттың өзгелерге деген сүйіспеншілігін айғақтайды.
Фатима Оразбекова,
ардагер ұстаз,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.
