Синтетикалық наркотиктер жоғары токсикалық және психоактивті қасиеттерге ие бола отырып, әлемнің түрлі елдерінде денсаулық пен қоғамның қауіпсіздігіне қауіп төндіретін негізгі қатерлердің біріне айналуда. Қазақстан да басқа көптеген елдер сияқты синтетикалық есірткілерді тұтынудың артуымен бетпе-бет келуде. Бұл өз кезегінде қоғамға, адам денсаулығына және ел экономикасына теріс әсерін тигізуде.
Синтетикалық наркотиктер, мысалы, амфетаминдер, метамфетаминдер, синтетикалық каннабиноидтар және басқа да заттар құқық қорғау органдарының, денсаулық сақтау саласының мамандары мен әлеуметтік қызметтердің ерекше назарында. Осы контексте олардың таралу механизмдерін, жастар арасындағы танымалдық себептерін және денсаулық пен қоғамға тигізетін салдарын түсіну маңызды.
Қазақстандағы синтетикалық наркотиктердің таралуы соңғы жылдары қатты алаңдаушылық тудыруда. Орталық Азия мен Оңтүстік Азиядағы есірткі өндірілетін ірі аймақтарға жақын орналасқан географиялық жағдай оларды шекарааралық тасымалдауды жеңілдетуде. Қазақстан тек транзиттік ел ғана емес, синтетикалық наркотиктерді қолданудың деңгейі жоғары елге айналды. Бұл есірткіге тәуелділер санының өсіп келе жатқанының статистикалық деректерімен расталуда.
Қазақстанда таралған негізгі синтетикалық наркотиктер
Метамфетамин.
Бұл елімізде ең көп таралған синтетикалық наркотиктердің бірі. Метамфетамин орталық жүйке жүйесіне күшті әсер етіп, қысқа мерзімді эйфория және белсенділіктің жоғарылауын тудырады. Бірақ оның тұрақты қолданылуы денсаулыққа өте теріс әсер етеді: тістердің бұзылуы, психикалық ауытқулар, өмір ұзақтығының қысқаруы. Метамфетамин таза күйінде (кристалдар) және басқа химиялық заттармен араластырылған күйде кездеседі.
Синтетикалық каннабиноидтар (“спайс”).
Каннабистің құрамдас бөліктеріне ұқсас, бірақ одан да қауіпті химиялық заттар жастар арасында танымал. Олар ұнтақ түрінде шашылып, шөппен араластырылып, «заңдастырылған есірткі» ретінде дүкендерде сатылады. Оларды қолдану психоздар, ұйқысыздық, қабылдау мен мінез-құлықтың бұзылуына, кейбір жағдайларда өлімге әкелуі мүмкін.
MDMA (экстази).
Аталмыш есірткі заты жастар арасында, әсіресе сауық кештерде танымал, өйткені ол эйфория тудырып, сезімталдықты арттырады. Оның зиянсыз кейіпте көрінуіне қарамастан, экстази дене температурасын көтеру, құрысулар, жүрек-қантамыр жүйесі мен психикалық бұзылуларға әкелуі әбден мүмкін.
Фенилпропаноламин және басқа
стимуляторлар.
Бұл заттар басқа естен айырушылармен араластырылып қолданылатыны себепті аса қауіпті. Оларды үнемі қолдану психикалық және физикалық бұзылуларға жетелейді.
Синтетикалық наркотиктердің жастар арасында танымал болуына басты себептердің бірі – олардың қолжетімділігі. Синтетикалық заттар заңсыз түрде үй жағдайында жасалатындығы және бұл олардың бағасын табиғи есірткіге қарағанда төмендететіні белгілі. Мұның нәтижесінде, есірткінің синтетикалық түрі жастар арасында өте қолжетімді болып, олардың тұтынуын арттыруда.
Қоғамдық ақпараттың жеткіліксіздігі де синтетикалық наркотиктердің таралуына ықпал етуде. Жастар бұл заттардың зиянды екенін толық түсінбей, оның зардабы бірнеше жылдан кейін ғана байқалатынын білмейді. Тұрақты алдын алу жұмыстарымен және ақпараттық шаралардың болмауы жастардың зиянды әуестікке деген сезімталдығын арттыруда.
Кедейшілік, жұмыссыздық, әлеуметтік оқшаулану және отбасылық мәселелер сияқты факторлар синтетикалық наркотиктерге тәуелділіктің артуына әсер етеді. Қазақстандағы көптеген жастар жұмыс табу мен өз амбицияларына қол жеткізу мәселелерінде қиындықтарға ұшырауда, бұл психоактивті заттардың таралуына қолайлы жағдай жасайды.
Синтетикалық наркотиктер үй жағдайында дайындалатын химиялық заттарды пайдалану арқылы өндірілетіндіктен, олардың тасымалдануы және таралуы жеңілдейді. Бұл өз кезегінде Отанымыздағы олардың айналымының жылдам артуына әкелуде.
Синтетикалық есірткілер денсаулыққа, әсіресе физикалық және психикалық жағдайға зиянды әсер етеді. Олардың ықпалы келесі аспектілерде айқын байқалады:
Синтетикалық наркотиктер ауыр психикалық бұзылуларды тудыруы мүмкін. Мысалы, паранойя, галлюцинациялар, агрессия және депрессия. Көптеген тәуелділер ұйқысыздық, есте сақтау қабілетінің нашарлауы және когнитивті функциялардың төмендеуімен зардап шегеді.
Синтетикалық есірткі ми тіндеріне, жүрек-қантамыр жүйесіне, бауыр мен бүйректерге зақым келтіруі мүмкін. Ұзақ уақыт қолдану инсульттер, инфарктылар және органикалық жетіспеушіліктер сияқты созылмалы ауруларға әкеледі.
Синтетикалық наркотиктерге тәуелді адамдар жиі әлеуметтік оқшаулануға, жұмыстан айырылуға, туыстарымен қатынастарын нашарлатуға тап болады. Бұл қылмыстың өсуіне, қоғамдық тәртіптің бұзылуына және денсаулық сақтау мен құқық қорғау жүйелерінің жүктемесінің артуына әкеледі.
Синтетикалық наркотиктерді қолдану ауыр улануларға, дозадан асып кетуге және өлімге соқтырады. Оның құрамы болжамды емес болғандықтан, қауіпсіз дозаны анықтау қиын.
Қазақстан үкіметі наркотиктердің таралуымен күресу үшін бірқатар шаралар қабылдады, оның ішінде синтетикалық наркотиктердің өндірісі мен таралуына қатысты жазаны қатаңдатты. Заңнамалық бастамалар химиялық заттарға бақылауды күшейтуге бағытталғанын айта кеткен жөн.
Наркологиялық тәуелділікпен күрестегі ең маңызды аспект – алдын алу жұмыстары. Сол себепті жастарға бұның зияны туралы ақпарат беруді күшейтіп, тәуелділіктен зардап шегетіндерге психологиялық және әлеуметтік көмек көрсету керек.
Қазіргі таңда еліміз халықаралық деңгейде есірткі қылмысына қарсы күресте көрші елдермен белсенді ынтымақтастық орнатып отыр. Құқық қорғау органдарының арасында ақпарат алмасу және халықаралық деңгейде бірлескен операциялардың санының артуы наркотиктердің елге тасымалдануын азайтуға көмектесуде.
Наркологиялық тәуелділікпен табысты күресу үшін көбірек реабилитациялық орталықтар мен бағдарламаларды құру қажет. Адамды тек наркотиктерден құтқару ғана емес, оған қалыпты өмірге оралу мүмкіндігін беру маңызды.
Қазақстандағы синтетикалық наркотиктердің таралуы – күрделі мәселе болғандықтан ол кешенді тәсілді талап етеді. Бұл құбылыстың денсаулыққа және қоғамға келтіретін зияны асыра айтылмайды, ал бұл мәселемен күреске мемлекет тарапынан да, азаматтық қоғам тарапынан да белсенділік қажет. Барлық деңгейде үйлесімді әрекет алдын алудан бастап емдеуге дейін, бұл қатермен тиімді күресуге және болашақ ұрпақты наркотикалық тәуелділіктің зиянды салдарынан қорғауға көмектеседі.
Руслан Искаков.
