Қандай істі бастамас бұрын ұлтымызда “Өткенсіз бүгін болмайды”, “Тарихсыз халық болмайды” деген сөздерді арқау етеді. Кезінде қаншама ұлттың өкілдері біздің қазақ өлкесін зерттеу нысанына айналдырып, біздің төл мәдениетімізді, ұлттық құндылығымызды, халқымыздың задынан текті екендігін зерттеп, ілім-білімсіз-ақ рухты ұлт екенімізге бас шайқаған. Оған тарихта қалған зерттеушілердің сөздері куә. Өз естеліктерінде поляк революционері А.Янушкевич: «Қазақтың 3-4 жасар баласының тілі жатық, ал 5-6 жастағы балалар шешен әрі тауып сөйлейді, ойын ұтымды жеткізе біледі» деп жазған. Әйгілі Затаевич бесік жыры айтылғанда бүкіл қазақ даласы ән салып тұрғандай болатынын сипаттаған. Осыдан-ақ бесік жыры баланың дамуы мен өсуіне айтарлықтай шарапаты тиетінін аңғаруға болады.
Бертін келе ұлт қаһарманы Бауыржан Момышұлы өзінің қорқынышының ішінде бесік жырын айтпайтын аналардан қорқатынын тілге тиек еткен болатын. Шын мәнінде, ұлттық қасірет дейміз бе, әлде экологиялық ахуалдың салдарынан ба, бұл күндері өсу, даму жағынан ақауы бар балаларымыз көбеюде, арнайы диагноз ретінде расталмаса да аутизм деген дерт өршіп тұр. Әріге бармай-ақ, өзіміздің ауданда да осындай дертке шалдыққан бүлдіршіндеріміз көп, осы дерттің машақатын тартып, баласы үшін бәйек қағып, күресіп жүрген ата-аналар да жетерлік.
Жоғарыда айтқанымыздай, аутизм – қауіпті дерт емес, ол психикалық дамудың бұзылуы. Халық арасында ресми тұрғыда болмаса да осы сауалды ой талқысына салсақ, көпшілігі балалардың туа сала смартфонға тәуелділігінің салдарынан екендігін айтады. Ата-ананың басым көпшілігі өзінің жан тыныштығын ойлап, өзін мазаламаса екен деген оймен баласының қолына телефонды ұстата салады. Шекарасы жоқ әлеуметтік желіден әр тілде мультфильм, түрлі анимациялық видеороликтер көрген баланың тілі нақты бір тілде қалыптаспайды. ХХ ғасырдың 40 жылдарында “Каннер синдромы” деген атпен тарала бастаған аутизм дерті біздің қазақ даласына таңсық еді. Ал, бүгін бұл дерт дендеп барады. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, кейінгі 10 жылдың ішінде өсу қарқыны жоғары болып тұр.
Осы аутизмді емдеу невропатологтердің, психологтердің, логопедтердің және басқа да мамандардың көмегін ғана қажет етпейтін көрінеді. Бұл дертпен күресуде аутизммен ауыратын балалары бар бүкіл отбасының күнделікті өмірде баламен қарым-қатынасты құру туралы қажетті білім мен дағдыларды меңгере білгендігі оңалту ісінде ілгерілеуге мүмкіндік туғызады екен. Содан болар, көптеген ата-ана тек қазақстандық қана емес, шетелдік білікті мамандардың арнаулы курстарын сатып алып, өз балаларын қоғамға бейімдеуге барлық ерік-жігерін жұмсауда. Бірақ, оған кейбір ата-аналардың қаражаты, енді бірінің сауаты жете бермейді. Ондайда арнайы мамандардың қызметіне жүгінген оңтайлы. Осыған орай, әр өңірде аутизм дертін емдеуге арналған оңалту, түзету орталықтары да ашылып жатыр. Соның бірі – Шу қаласында орналасқан “Тілашар” түзете дамыту орталығы.
Бұл орталықтың ашылғанына азғантай уақыт болса да жасалған жұмыстары жүйелі әрі нәтижелі. Балаларын орталыққа апарып жүрген ата-аналар да жақсы пікірде. Осы уақытқа дейін көптеген ата-аналар алыс қалаға сабылып, ұзын-сонар кезекте тұрып, ерекше күтімді қажет ететін балаларын әрі-бері тасумен қаншама энергиясын, қомақты қаражатын жұмсап келген. Ал, осы орталық ауданымыздан ашылғанда тілектерінің орындалғанына қуанып, балаларын алып келуге асыққан. Бүгінгі күні орталықта 36 бала түрлі түзету қызметтерін алып, жақсы жағына қарай өзгеріп, ортаға бейімделіп, мінез-құлқы тұрақталып, өсу, даму үстінде.
-Жалпы 2-3 жастағы баланың психикалық дамуына назар аудару керек. Бала бұл жаста горшокқа отырғысы келетінін айта алуы, қасықты ұстап тамақ жей алуы, балалармен бірге ойнауы және ата-анасы кетіп қалғанда оны іздеуі керек. Алайда біздің орталыққа 5-6 жаста болса да осы күнделікті әрекеттерді жасай алмайтын, тіпті мүлдем сөйлей алмайтын балалар келеді. Сіздер сенесіздер ме, 1-2 айдың нәтижесінің өзі көңіл қуантады. Күні кеше ғана бір анамыз баласының гаршокқа өзі отырғанын айтып қуанышын жеткізгенін көрсеңіз. Бұл – біз үшін үлкен нәтиже. Аутизммен ауыратын балалармен жұмыс жүргізу үшін түрлі саланы меңгеріп, өзіміздің біліктіліктерімізді арттырып, білікті мамандармен тәжірибе алмасып келеміз. Осы Қазақстанға шетелдің методикасын, сенсорлы интеграцияның озық тәсілдерін алып келген сенсорлы терапевт, дефектолог Гульназ Бейсенбаевамен тығыз байланыс орнатып отырмыз. Ол дефектолог-логопед Нурахметова Шолпан Аянғалиқызының шәкірті. Міне, осындай мамандардан тәжірибе алып, өзімізді іс жүзінде дамытып отырамыз.
«Тілашар» сөйлеу тілін дамытуға арналған іс-шара аясында жалпы сөйлеу тілі дамымаған балалардың үш деңгейін бөліп, әр деңгейде балаларға логопедиялық жаттығуларды жасату, балалармен қарым-қатынас орнату жолдары, балаларды ынталандыру және қолдаумен басталатынын атады.
Бұрын бала 3-4 жасқа келгенде тілі өзі шығып кетеді деп күтетінбіз. Себебі бұрын сенсорлық телефондар, YouTube болған жоқ. Қазір баланы маманға көрсету үшін 3 жасқа дейін күтудің қажеті жоқ. Бала 1 жасқа толғаннан бастап оның түсінігіне аса мән беріп, бақылап және онымен жұмыс істеу қажет. Бала 1 жас 7 айға толғанда оның түсінігі толық қалыптасуы керек. Қазір, тіпті, 1 жас 5 айдан бастап балаға «ЗПР», яғни, психикалық дамудың тежелуі деген диагноз қойыла береді. Ал егер балада түсінік болып тұрып, тілі шықпай жатса, оны логопед маманына 2 жастан бастап әкелуді ұсынамын,-деді орталық басшысы Махаббат Сарсенқызы.
«Тілашар» түзете дамыту орталығында 8 қызметкер, яғни АФК мамандары Келгенбаева Айтолқын Азаматқызы, Әділ Алмат Маратұлы, сенсорлы интеграция мамандары Жетпісбаева Индира Алиқызы, Өркен Мерей Әлімханқызы, логопед-дефектолог мамандары Молдабекова Эльмира Асылханқызы, Келгенбай Риза Азаматқызы, Арт-терапия мамандары Тапанова Гүлім Тілеубергенқызы, Сейдахметова Мөлдір Несіпжанқызы тындырымды қызмет атқарады.
Аталған орталық таңертеңгі 09.00-ден 18.00-ге дейін жұмыс жасайды, келушілерге үнемі есік ашық. Әр баламен жеке жұмыс жасалады, яғни 2 сағат бойы түрлі әдіс-тәсілдер арқылы қызметті жүзеге асырады. Бала орталыққа екі сағатқа келеді. Берілген уақытқа сай келушілер 4 потокпен қабылданып, ретімен қызмет көрсетіледі. Мұнда ата-аналар да назардан тыс қалмайды. Мамандар оларға психологиялық қолдау көрсетеді. Балаларымен бірге көңілді уақыт өткізуге мүмкіндік береді.
Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев жыл соңына дейін ерекше қажеттілігі бар, соның ішінде аутизмге шалдыққан балаларға жан-жақты қолдау көрсету ісін реттейтін жаңа заң әзірлеуді тапсырған болатын. Біз мақалаға арқау еткен орталық ешқандай мемлекеттік бағдарламадан қолдау алмай, өз еңбектері арқылы даму үстінде. Сондықтан да «Тілашар» орталығына алдағы уақытта мемлекет тарапынан қолдау жасалып, Мемлекет басшысы айтқан тапсырма аясында қызметі жандана берсе, нұр үстіне нұр болмақ!
Айғаным Асқарбек.
